ماکس فون سیدو، شوالیه سینمای جهان درگذشت

ماکس فون سیدو، شوالیه سینمای جهان درگذشت

ماکس فون سیدو، بازیگر فیلم‌های معروفی چون «مهر هفتم»، «جن‌گیر» و «فوق‌العاده بلند و بیش از حد نزدیک»، در سن ۹۰ سالگی درگذشت.

طبق خبری غم‌انگیزی که BBC منتشر کرد و با نهایت تأثر آن را اعلام می‌کنیم، کارل آدولف ماکس فون سیدو، بازیگر سوئدی قدیمی سینما که وی را می‌توان بازیگر محبوب اینگمار برگمان، کارگردان، فیلمنامه‌نویس و تهیه‌کنندهٔ افسانه‌ای سوئدی دانست، روز یکشنبه در سن ۹۰ سالگی درگذشت.

ماکس فون سیدو، در ۱۰ آوریل ۱۹۲۹ در شهر لوند از ایالت اسکانیا کشور سوئد چشم به‌جهان گشود. وی در خانواده‌ای ثروتمند بزرگ شد؛ پدر ماکس، کارل ویلهلم فن سیدو، مردم‌شناس و استادِ دانشگاه لوند بود و زبان‌های ایرلندی، اسکاندیناوی و البته فولکلورِ تطبیقی تدریس می‌کرد. مادر او که بارونس (زن طبقهٔ اشرافی) بود و ماریا مارگارتا گرتا راپ نام داشت و در مدرسه‌ای مشغول به‌کار و تدریس بود. ماکس فون سیدو در خانواده‌ای لوتری (لوتریانیسم یکی از شاخه‌های عمده مسیحیت غربی است که با کلام مارتین لوتر، اصلاح‌طلب آلمانی مشخص است) پرورش یافت ولی بعد به‌لاادری‌گری (لاادری‌گری یا ندانم‌گرایی، از گرایش‌های فلسفی است که در عین باور به‌ عینیت و واقعیت جهان، شناخت قسمتی از آن یا کل آن را ناممکن می‌داند) روی آورد. او با شرکت در مدرسهٔ کلیسای جامع لوند، آموختن زبان‌های آلمانی و انگلیسی را در سن نه سالگی آغاز کرد. در مدرسه با برخی از دوستانش یک گروه تئاتر آماتور تأسیس کردند و پس از در دوران خدمت سربازی نیز، ‌تحصیل در تئاتر سلطنتی را انتخاب کرد.

نقطهٔ عطف زندگی ماکس فون سیدو را می‌توان ملاقات وی با اینگمار برگمان در سال ۱۹۵۵ در شهر مالمو دانست. اولین کار او با برگمان در تئاتر شهر مالمو بود و بعد از آن نوبت به‌همکاری در فیلم‌های سینمایی با کارگردانِ شهیرِ سینما رسید. البته اولین نقش‌آفرینی فن سیدو به‌سال ۱۹۴۹ برمی‌گردد که نقش شخصیت نیلز را در فیلم Only a Mother (تنها یک مادر) ایفا کرد. اولین همکاری این بازیگر دوست‌داشتنی تاریخ سینما با برگمان، مربوط به فیلم فراموش‌نشدنی The Seventh Seal (مُهر هفتم) می‌شود که وی نقش شخصیت آنتونیوس بلاک یا همان شوالیه معروف را ایفا کرد؛ فیلم در مورد یک شوالیه قرون وسطایی است که سفری را از سرزمینی طاعون‌زده آغاز می‌کند و یک بازی شطرنج میان او و مظهر مرگ که برای ستاندن جان او آمده ‌است، در بخش‌های مختلف فیلم انجام می‌شود و بحث‌های فلسفی و طعنه‌زدن‌ها به‌خرافات و جادو و... در طول همین بازی میان او و شخصیت مرگ ادامه می‌یابد.

بعد از حضور در فیلم «مُهر هفتم» بود که دنیای کاری فن سیدو به‌کل تغییر کرد و پیشنهادات زیادی برای حضور در سینما دریافت کرد. اما وی به برگمان وفادار ماند و تقریباً هر یک فیلم درمیان، در یکی از شاهکارهای این کارگردان ایفای نقش کرد

برگمان با این فیلم در سال ۱۹۵۷ برنده جایزهٔ ویژه هیئت داوران جشنواره فیلم کن شد. ماکس فون سیدو و گانر بیورنستراند در کنار یکدیگر بازی درخشانی ارائه دادند و نیلز پوپ نیز نقش‌آفرینی عالی در فیلم «مُهر هفتم» داشت. بعد از حضور در این فیلم بود که دنیای کاری فن سیدو به‌کل تغییر کرد و پیشنهادات زیادی برای حضور در سینما دریافت کرد. اما وی به برگمان وفادار ماند و تقریباً هر یک فیلم درمیان، در یکی از شاهکارهای این کارگردان ایفای نقش کرد؛ وی در فیلم‌های Wild Strawberries (توت‌فرنگی‌های وحشی)، Brink of Life (آستانهٔ زندگی)، Rabies (رابی‌ها)، The Magician (شعبده‌باز/معروف‌شده با عنوان «چهره» در ایران)،‌ The Virgin Spring (هستی باکره)، Through a Glass Darkly (از میان آینه تیره‌وتار)، Winter Light (نور زمستانی)، Hour of the Wolf (ساعت گرگ)، Shame (شرم)، The Passion of Anna (مصائب آنا)، The Touch (تماس) حضور داشت و نقش اصلی یا فرعی مهم هر کدام از این آثار را ایفا کرد و درمجموع در ۹ فیلم با برگمان همکاری داشت و بازیگر مورد علاقهٔ این کارگردان بود.

در اواسط دههٔ ۱۹۷۰، فون سیدو به‌شهر رم کشور ایتالیا نقل مکان کرد و در تعدادی از فیلم‌های ایتالیایی حضور پیدا کرد که مهم‌ترین آنان، فیلم The Desert of the Tartars (صحرای تاتارها) بود که در بسیاری از صحنه‌های آن در ارگ بمِ سابق ایران، فیلمبرداری شده بود. کارگردانی «صحرای تاتارها» را والریو زورلینی، کارگردان سینما و تئاتر و همچنین فیلمنامه‌نویس مشهور ایتالیایی بر عهده داشت و این فیلم اقتباسی بود از رمانی با همین عنوان، اثر نویسندهٔ سرشناس ایتالیایی، دینو بوتزاتی. اما پیش از این فیلم، در یکی از معروف‌ترین آثار ژانر وحشت تاریخ سینما، نقش پدری روحانی را ایفا کرد؛ بله، فیلم The Exorcist (جن‌گیر)، شاهکار ژانر وحشت، اثر ویلیام فریدکین که براساس رمانی با همین نام از ویلیام پیتر بلتی ساخته ‌شد. «جن‌گیر» در چهل‌وششمین مراسم اسکار، در ۱۰ بخش نامزد دریافت جایزه شد که نهایتاً ۲ اسکار در رشته‌های بهترین فیلمنامهٔ اقتباسی و بهترین صدا را به‌دست آورد. ماکس فون سیدو در دههٔ ۷۰ میلادی، در یک فیلم بسیار معروف دیگر با عنوان Three Days of the Condor (سه روز کرکس)، نقش شخصیت قاتلِ یوبرت را ایفا کرد و کارگردانی آن اثر تحسین‌شده را سیدنی پولاک، بازیگر، تهیه‌کننده و کارگردان معروف آمریکایی بر عهده داشت و فیلم نقدی بر سیاست‌های پنهان سازمان‌های ضدجاسوسی بود.

در دههٔ ۸۰ میلادی این بازیگر در فیلم‌های کارگردانان معروفی دیگر چون دیوید لینچ و وودی آلن ایفای نقش کرد. فن سیدو در سال ۱۹۸۴ در فیلم Dune (تل‌ماسه) حضور پیدا کرد که ریبوت آن در دست ساخت است؛ فیلم دیوید لینچ  براساس رمانی با همین نام، اثر فرانک هربرت ساخته شد که شاید بتوان گفت ضعیف‌ترین فیلم این کارگردان صاحب‌سبک و خوش‌نام سینما است. در سال ۱۹۸۶ نیز در فیلم کمدی و درام Hannah and Her Sisters (هانا و خواهرانش) نقش شخصیت فردریک را ایفا کرد که کارگردانی این فیلم را وودی آلن بر عهده داشت.

ماکس فون سیدو در آثار زیادی ایفای نقش کرد و با کارگردانان صاحب‌سبک و معروف فراوانی همکاری داشت از جمله جان میلیوس، یان تروئل، ایوان رایتمن، جان پاور، لارس فون تریه، پائولو بارزمن، استیون اسپیلبرگ، مارتین اسکورسیزی، ریدلی اسکات، جی. جی. آبرامز و البته توماس وینتربرگ. در اینجا تنها نام چند فیلم معروف دیگر وی از دههٔ ۸۰ به‌بعد را می‌آوریم، چون پرداختن به‌آثار این بازیگر خوش‌نام سینمای جهان، مطلبی جداگانه می‌طلبد. وی از دههٔ ۸۰ تا سال ۲۰۱۸، در فیلم‌هایی چون Escape to Victory (فرار به‌سوی پیروزی)، The Wolf at the Door (گرگ پشت در)، Ghostbusters II (شکارچیان روح ۲)، Father (پدر)، Europa (اروپا)، فیلم سینمای کالت Judge Dredd (قاضی دِرِد)، Jerusalem (اورشلیم)، Minority Report (گزارش اقلیت)، Shutter Island (جزیرهٔ شاتر)، Robin Hood (رابین هود)، Star Wars: The Force Awakens (جنگ ستارگان: نیرو برمی‌خیزد) و The Command (فرمان) حضور داشت و به‌ایفای نقش پرداخت. وی در سریال Game of Thrones (بازی تاج و تخت) که از شبکه HBO پخش شد، نقش شخصیت «کلاغ سه چشم» را در سه قسمت ایفا کرد. فون سیدو در صنعت بازی‌های ویدئویی نیز سابقهٔ حضور داشت و صداپیشگی شخصیت اسبرن را در The Elder Scrolls V: Skyrim انجام داد.

ماکس فون سیدو نامزدی دو جایزه اسکار، دو جایزه گلدن گلوب، دو جایزه اِمی، یک بار برنده‌شدن جایزه نخل طلای کن و یک بار هم به‌خانه بردن شیر طلایی ونیز را در کارنامه دارد که البته لیست جوایزی که وی از جشنواره‌های گوناگون دریافت کرده، بسیار زیاد است و تنها برخی مشهورترین جشنواره‌ها را نام بردیم. فن سیدو نامی بزرگ در این صنعت بود و نقش‌آفرینی‌های زیبای مردِ یخی سینما، هرگز از خاطر سینمادوستان نخواهد رفت. درانتها نیز به‌یادداشتی که ادگار رایت، کارگردان، فیلمنامه‌نویس، تهیه‌کننده و هنرپیشه بریتانیایی برای درگذشت این اسطورهٔ سینما در توییتر نوشته است، نگاهی می‌اندازیم:

ماکس فون سیدو، چه حضور بی‌نظیر و پرباری در هفت دههٔ سینما داشت؛ یاد وی تا ابد همراه ما خواهد بود. وی با همکاری برگمان، چهرهٔ سینمای بین‌الملل را تغییر داد، نقش کشیش را ایفا کرد، با شیطان جنگید، دکمهٔ هات هیل را فشار داد و برای نقش‌آفرینی بی‌صدای خود (اشاره به فیلم Extremely Loud and Incredibly Close «فوق‌العاده بلند و بیش از حد نزدیک»، نامزد اسکار شد. یک خدا.